Duister! diep!

De Daode jing van Lao Zi (ik houd mij maar aan de huidige pinyinspelling) ontbreekt zelden in historische overzichten van het anarchisme. Voorzover de in tijd en plaats ver van "ons" afstaande tekst duidelijk is, valt het afwijzen van de overheidsmacht er direct in op. Van Vrede tot het Anarchistisch citatenboek, men lijkt er wel raad mee te weten. Lao Zi moet wel een anarchistisch filosoof zijn geweest. Een probleem: er is niet zo iemand als "de schrijver" van de Daode jing, er is alleen een traditie rond de grondlegger van Tao, en die beweegt zich in het gebied van mythe en legende. Hetzelfde geldt voor Zhuang Zi of Lie Zi. Er is uit de verzamelingen teksten die onder deze namen zijn geschreven van alles te halen wat anarchisten zeer zal bevallen. De vraag is of deze chinoiserie niet een linkse variant is van het geestelijke funshoppen van New Age-kringen: wat je ver haalt is lekker, dat er in de wijsheidsliteratuur verbonden aan jodendom, christendom en islam vergelijkbare dingen zijn aan te treffen dient vooral niet vermeld te worden. Enige scepsis lijkt geen kwaad te kunnen.

En de twijfel wordt in eerste instantie bevestigd door de wetenschappelijk verantwoorde boeken van Kristofer Schipper, die, zonder concessies te doen aan de behoeften van de Eerste-Wereldlingen aan exotische gedachten, deze wel toegankelijk maakt: Zhuang Zi in de vorm van een tekstkritische vertaling, de Tao vooral als Chinese religieuze praktijk. Voor anarchistische of nieuwetijdse pretwinkelaars laat hij ruimte noch hoop, zeker niet in Tao - de levende religie van China. De Innerlijke geschriften willen nog wel eens duister en diep voorkomen (deze adjectieven komen blijkbaar als losse kreten meermalen voor in taoistische geschriften). En zulke geschriften kan men altijd wel enigszins naar wens interpreteren. De praktijk van de religie laat die ruimte niet, en hoe schilderachtig het taoïstische pantheon ook aandoet, de anarchist die het niet-geloven in welke god dan ook als een haast persoonlijke verdienste koestert zal het niet met genoegen aanschouwen. Schipper houdt er aan vast dat er geen scheiding van religie en filosofie mogelijk is in het tao�sme, en gaat daarmee in tegen de gangbare "westerse" receptie. Het exotische speeltje, met de Yijing, Gong fu, Taiji quan en (vers! actueel!) Feng shui, wordt de Nederlandstalige lezer(es) als terloops maar daardoor nog niet minder duidelijk afgenomen. Mij lijkt dit winst: een waarheidsgetrouwer beeld van de denkwereld van China kan zeker geen kwaad. Maar ik koester niet de illusie dat deze afdeling van de geestelijke supermarkt hierdoor zal sluiten.

Maar allen die in de taoistische geschriften een anarchistische kern ontwaard hebben krijgen in laatste instantie wel gelijk van Schipper. Het religieuze streven naar Taiping (Grote Vrede of Grote Gelijkheid) kan zo gezien worden. En de filosofie die uit de Daode jing, waarin de individualiteit sterk wordt beklemtoond, is in laatste instantie anarchistisch - of "de staat" nu een allegorie is voor "het lichaam" of niet. "Gesloten en afgerond als een ei is het land van de Tao, het rijk van Humpty-Dumpty (hun-dun!), van natuurlijke anarchie en innerlijke harmonie." (Tao, p.236). Het is een filosofie die bedrieglijk makkelijk of moeilijk aandoet (ze zit vol paradoxale uitspraken, dus zo mag zij wel getypeerd worden). Over het anarchisme ervan hoeft men zich geen zorgen te maken, wel over de van hogerhand gedecreteerde vernietiging van de religie en daarmee de levende filosofie in het huidige China. Het confucianisme in zijn huidige (staats)kapitalistische vorm bestrijdt het taoïsme als zijn aartsvijand, en dat is het met zijn beklemtoning van plaatselijke en individuele autonomie natuurlijk ook. De religie is als Humpty-Dumpty gevallen en onherstelbaar, schrijft Schipper, wat voor consequenties dit voor de filosofie heeft moet de tijd leren.

- Kristofer Schipper, Tao - de levende religie van China. Amsterdam: Meulenhoff. 317 p.,

- Zhuang Zi, De innerlijke geschriften. Vertaald door Kristofer Schipper. Amsterdam: Meulenhoff. 165 p.,
(eerder verschenen: Jaarboek Anarchisme 1999)